A vintage 35 mm KAVI print deposited by Suomi-Filmi viewed at Cinema Orion, Helsinki (Pawlikowski's Poland), 17 May 2015
MRN = Miejskiej Rady Narodowej = City Council.
A charming intimate contemporary (1962) triangle story, strong on atmosphere and character, a film I look forward to revisiting.
It is set in Sandomierz, one of the oldest towns in Poland, built on a site inhabited since Stone Age, a popular tourist attraction thanks to its well-preserved Old Town. Shot on location, the film itself has a travelogue (and tourist propaganda!) dimension in an attractive way. The genius loci is strong. The two male leads are visitors who return 15 years after the war, and there is an official sight-seeing for the pianist and the singer in a jeep. Besides, the daughter of the president of the city council takes the pianist to a private tour, including to the Opatow Gate and Tower.
Sandomierz appears also in the title of a Franz Grillparzer tale which has been filmed thrice, most famously by Victor Sjöström as Klostret i Sendomir which was entirely studio-bound, shot at Svenska Biografteaterns ateljé in Lidingö.
The classical unities of time, place, and action are obeyed in the story originally written by Michał Tonecki as a radioplay. It all takes place within one afternoon. It is a national holiday (not 3 May in that period of history). A statue of the war hero Kania is unveiled, and there is a big celebration with song, dance, and music by Chopin. Everybody is invited into the outdoors event on a beautiful sunny day.
Jan Rybkowski opens his movie with a long tracking shot. We hear the inspired Chopin scherzo and see a piece of a meadow during the opening credits. Then a part of the audience is revealed as the camera tracks from right to left and rises to catch the player at his grand piano on a scaffold, with the magnificent Vistula (Wisła / Weichsel) River in the background. The tracking goes on slowly to reveal a folk dance troupe and the majority of the audience enjoying the summer festival.
The pianist Wiktor has returned to Sandomierz, and now he sees Teresa, a schoolteacher, whom he has not met in fifteen years, either. They agree on a date at Café Bajca. Too late (he is known for being always too late) for the celebration arrives a comrade-in-arms of the late Kania, the surgeon Paweł, who lived in Sandomierz before the end of the war. The private triangle between Teresa, Wiktor, and Paweł provides the manifest plot of the movie.
There is also a deeper narrative about the painful process of reconstruction and coming to terms with the traumatic history of 15 years ago. There are obvious signs such as the prosthetic hand of one of the political bosses. There are intriguing hints such as the lingering question why the war hero Kania has received a statue first now. There is a clue that "he had finally joined the Holy Ones". The year everyone is referring to is 1947, the period of the civil war before the final establishment of Stalinist rule. In the opening sequence it takes a long time until we see the pedestal of the statue. The statue itself we never get to see. (The statue motif brings to mind Man of Marble whose screenplay Aleksander Ścibor-Rylski originally wrote in 1962, in the very year of Café from the Past, as an outright attack against hollow hero monumentalism in the name of "socialist realism").
The pianist Wiktor is a restless soul who has a hard time in focusing on anything. He is aware of the fact that as an artist he is no Rubinstein. In Warsaw he has a jealous wife. His current lover, the singer Ewa, wonders whether any woman can sustain his interest longer than two months. During the afternoon he is surrounded by Teresa, Ewa, and even a young local beauty who turns out to be the mayor's daughter. Wiktor himself is puzzled about what is it in piano playing that attracts women.
Wiktor and Teresa fail to meet at Café Bajca. Instead, it is the surgeon Paweł whom Teresa sees there. They had married during the war, but Teresa had left with the touring pianist Wiktor. "It was reported that you had been killed". "Shells crushed our car, and my leg was riddled with bullets". "You never had time for me. War was your world". Even if Teresa had known that Wiktor had survived their marriage would have ended.
Now everything is different. Ewa has a daughter, Krysia - not hers; it is her sister's who is dead. Krysia is playing hopscotch on Sunshine Street when Paweł arrives in the conclusion. He did not take the evening train to Warsaw.
The performances are perfect. The music by Wojciech Kilar is completely different from Milczenie that I saw two days ago: here it is mostly quasi-diegetic - Chopin, the café pianist, and a single horn out of tune being played at Opatow Gate. It is the final sound of the movie.
Mieczysław Jahoda's cinematography is very pleasurable to watch. The drowsy, sunny holiday atmosphere is absorbing. Jahoda is another of those Polish cinematographer aces, with credits such as Knights of the Teutonic Order and The Saragossa Manuscript under his belt.
Jan Rybkowski was the director who made more films than anyone else in Poland during his career in 1949-1984 (but Andrzej Wajda's career is longer and he has directed more). Besides cinema films he made epic television series. He was very versatile; Café from the Past represents his quiet and introspective side. Rybkowski was a professional theatre designer before the war, and his film debut was as a production supervisor to The Last Stage / Ostatni etap. Himself an eyewitness to the bombing of Dresden, he made his most famous film on it: Tonight a City Will Die / Dzis w nocy umrze miasto, a year before the Café from the Past. This is the first Rybkowski film I have seen, and I look forward for more. I admire Rybkowski's sense of duration. Café from the Past is a relatively short film but it conveys a lot yet never feels hurried.
The visual quality of the vintage print is good to perfect with hardly any signs of wear.
Thanks to Susanna Välimäki for identifying the Chopin scherzo.
The movie is legally online on YouTube, courtesy Film Polski, in low definition, failing to convey the visual quality of the cinematography.
OUR PROGRAMME NOTE BY PETTERI KALLIOMÄKI
OUR PROGRAMME NOTE BY PETTERI KALLIOMÄKI
Menneisyyden kahvila on kuvattu Kaakkois-Puolassa sijaitsevassa Sandomierzin kaupungissa, sen maineikkaan vanhan kaupungin kujilla ja kesäisen verkkaisilla joenrantatörmillä; miljöiden raukea rytmi on tarttunut elokuvan hallitsevaksi tunnelmaksi. Muutaman iltapäivätunnin aikana tapahtuvan tarinan henkilöt liukuvat ja replikoivat kuin unissakävelijät kauniiden kehyksien sisällä. Aurinko paistaa, lapset telmivät ja syövät jäätelöä, nuoriso ajaa moottoripyörillä. Näitä sukupolvea aiemmin syntyneet – mutta henkisesti paljon vanhemmat – nuoret aikuiset vaeltavat takaisin menneisyyteen joka kulman takaa pilkottavien sodan varjojen ajamina.
Sodan muistot eivät tällä kertaa ole suurten puolalaiskansallisten allegorioiden tai historiallisten yleistysten kohteena; sen sijaan ne palvelevat yksinkertaisen triangelidraaman lähtökohtana – osoitus siitä, että sota oli uuden aallon puolalaiselle elokuvalle aihe ylitse muiden, ja kaikki lähestymistavat sankaritarinoista silkkaan saippuaan yhtä mahdollisia. Sotaan lähtenyt lääkäri on menettänyt kotiin jääneen rakastettunsa naistenmiespianistille, joka luonnollisesti on jättänyt naisen tien päälle. Viidentoista vuoden jälkeen nämä kolme tapaavat uudelleen – ehkä sattumalta, ehkä eivät – ja viettelykuvio uhkaa toistua. Asetelma on dramaattinen, mutta Rybkowski pitää huolen siitä, että kaikki dramaattinen tapahtuu kameran selän takana.
Puolet elokuvasta sijoittuu kuulaille ulkokuville rajun kontrastin luovaan, tunkkaisen koristeelliseen kahvilaan, jonka puolankielinen nimi ”Bajka” merkitsee kertomusta tai satua. Enemmän kuin henkilöhahmojen elämänkohtalot katso-jan mieleen porautuu tämän paikan pysähtynyt tunnelma: kärpäspapereja ripustava tarjoilija, nurkassa hiljaa pönöttävä kassaneiti, koskemattomina pöydille jäävät kahvilasit… ynnä vanha pianisti, jonka toistuva kömpiminen vodkanaukun ääreen on repäisevintä, mitä koko paikassa ylipäätään tapahtuu.
Jan Rybkowski (1912–1987) valmistui Varsovan teatterikoulun lavastajalinjalta juuri ennen sotaa vuonna 1939. Hänen ensimmäinen elokuvatyönsä oli lavastajan toimi Wanda Jakubowskan keskitysleiriklassikossa Ken tästä käy... (1947), ja vaikka hän sittemmin vuonna 1949 valmistui vielä teatterikoulun ohjaajalinjaltakin, liikkuva kuva vei hänet mennessään. Rybkowski oli vuosina 1949–83 valmistuneilla 24 puolalaisella kokoillan teatterielokuvallaan kansantasavallan tuotteliain ohjaaja. Näiden lisäksi työmyyrä ohjasi 1960-luvulta alkaen vielä useita tv-elokuvia sekä suureellisia sarjoja. Hänen kuuluisin elokuvansa on Tänä yönä kuolee kaupunki (1961) – kuvaus Dresdenin pommituksista, joita Rybkowski oli ollut paikan päällä todistamassa.
Petteri Kalliomäki 17.5.2015
FILM POLSKI: SPOTKANIE W BAJCE
Film fabularny
Produkcja: Polska
Rok produkcji: 1962
Premiera: 1962. 12. 19
Gatunek: Film psychologiczny, Film obyczajowy
Czarno-biały, 2195 m, 72 min
Plenery: Sandomierz (Kościół św. Pawła, ul. Lwowska, dworzec kolejowy, huta, ul. Katedralna, Rynek Starego Miasta),
Za kanwę scenariusza "Spotkania w Bajce" posłużyło słuchowisko radiowe Michała Toneckiego. Na potrzeby filmu autor wspólnie z reżyserem Janem Rybkowskim "powołali do życia" liczne dodatkowe postacie, wzbogacili akcję, zadbali o wyraziste tło, którym stała się społeczność prowincjonalnego miasteczka. Rdzeń fabuły nie uległ jednak zmianie. "Spotkanie w Bajce" opowiada z pozoru banalną historię małżeńskiego trójkąta, która dzięki rewelacyjnym dialogom oraz znakomitej grze aktorów intryguje psychologicznymi niuansami.
Wszystko zaczęło się tuż po wojnie. Mąż Teresy był wówczas lekarzem wojskowym. Do domu zaglądał rzadko, a jeśli już był, to milczał, zamykał się w sobie. Nie chciał opowiadać o swojej pracy, o kontakcie z ludzkim cierpieniem i śmiercią, o makabrycznie okaleczonych ofiarach zmagań wojska z "bandami". Sam musiał to w sobie jakoś poukładać, a dopiero potem, ewentualnie... To "potem" jednak nigdy nie następowało. On znowu odchodził, ona zostawała - samotna i niepotrzebna. Aż pewnego dnia pojawił się Wiktor. Był przystojnym, zawadiackim muzykiem, marzącym o dalekich podróżach i wielkiej przyszłości. Nie potrzebował się specjalnie wysilać, by zawrócić Teresie w głowie. Zostawiła swój pusty, nielubiany dom i rzuciła się w wir przygody. Niestety, szybko zrozumiała, że popełniła błąd. Wróciła do swego rodzinnego miasteczka i zaczęła pracować jako nauczycielka. Minęły lata. Odsłonięcie pomnika bohatera wojennego sprawiło, że wszyscy troje ponownie się spotykają. Wiktor, dziś sławny pianista, ma uświetnić uroczystość koncertem. Doktor przyjechał, ponieważ żołnierz z pomnika to jego dawny dowódca. Teresa zaś po prostu tu mieszka, a poza tym jest wychowawczynią dzieci, biorących udział w okolicznościowej akademii.
Prosty, realistyczny film Rybkowskiego należy do najlepszych w jego obszernym dorobku. Dzięki świetnym zdjęciom Mieczysława Jahody udało się uzyskać subtelny nastrój intymności, towarzyszący spotkaniu trójki bohaterów. Pierwszorzędne role drugoplanowe stanowią idealne tło dla aktorskiej sztuki Aleksandry Śląskiej, Andrzeja Łapickiego i Gustawa Holoubka, którzy stworzyli bogate wewnętrznie, skrajnie odmienne, lecz wiarygodne postacie. Nie zabrakło też humoru, związanego z małomiasteczkową obyczajowością. I choć akcja toczy się niespiesznie, każda scena wydaje się potrzebna i na swoim miejscu.
Ekipa: pełna
Reżyseria: Jan Rybkowski
Współpraca reżyserska: Waldemar Podgórski, Henryk Bielski
Scenariusz: Michał Tonecki, Jan Rybkowski
Zdjęcia: Mieczysław Jahoda
Operator kamery: Jan Janczewski
Współpraca operatorska: Jerzy Snoch, Józef Marczak
Laboratorium: Wytwórnia Filmów Fabularnych (Łódź)
Scenografia: Wojciech Krysztofiak
Współpraca scenograficzna: Zdzisław Staszewski
Atelier: Wytwórnia Filmów Dokumentalnych (Warszawa)
Kostiumy: Alicja Waltoś
Muzyka: Wojciech Kilar
Dźwięk: Bohdan Jankowski
Współpraca dźwiękowa: Jan Szmańda
Montaż: Krystyna Rutkowska
Współpraca montażowa: Anna Maria Czołnik
Charakteryzacja: Tadeusz Schossler
Współpraca charakteryzatorska: Krystyna Chmielewska
Kierownictwo produkcji: Włodzimierz Śliwiński
Współpraca produkcyjna: Jerzy Owoc, Henryk Strzebiecki
Produkcja: Zespół Filmowy Rytm
Prawa autorskie: Studio Filmowe Kadr
Obsada aktorska
Aleksandra Śląska / Teresa
Gustaw Holoubek / doktor Paweł
Andrzej Łapicki / Wiktor
Teresa Iżewska / śpiewaczka Ewa
Maria Wachowiak / kelnerka w "Bajce"
Barbara Kościeszanka / kasjerka w "Bajce"
Mieczysław Pawlikowski / przewodniczący MRN
Aleksander Fogiel / Kowalec, pracownik Rany Narodowej
Rudolf Gołębiowski / pracownik Rady Narodowej, organizator koncertu
Stanisław Niwiński / kierowca ciężarówki
Bogdan Krzywicki
Witold Elektorowicz / pianista
Beata Barszczewska / Krysia, córka Teresy; nie występuje w napisach
Jerzy Jogałła / chłopak w "Bajce"; nie występuje w napisach
Helena Puchniewska / handlarka na rynku; nie występuje w napisach
Magdalena Zawadzka / córka przewodniczącego MRN; nie występuje w napisach
Pierwowzory
Pierwowzór: O SIÓDMEJ W "BAJCE"
Słuchowisko radiowe
Autor: Michał Tonecki
No comments:
Post a Comment